Dag van de Duitse taal: tussen liefde voor taal, misverstanden en wetenschappelijke inzichten
Op 25 september staat in Nederland de Dag van de Duitse taal op de agenda. Het jaarlijkse initiatief van de Actiegroep Duits – een samenwerking van onder meer de Duitse ambassade in Den Haag, het Goethe-Institut Niederlande en het Duitsland Instituut Amsterdam – wil het belang van Duits voor Nederland onderstrepen en jongeren enthousiasmeren om de taal te leren. Het thema van dit jaar is milieu en duurzaamheid.
Maar de dag draait niet alleen om lessen en lesmateriaal. De praktijk van het taalgebruik – vol misverstanden, regionale verschillen en verrassende ontdekkingen – maakt minstens zo duidelijk waarom het leren van een buurtaal waardevol is. Binnen het team van Grenspost Düsseldorf circuleren de nodige anekdotes die illustreren hoezeer Nederlands en Duits vaak op elkaar lijken en tegelijk hoe verschillend Nederlands en Duits zijn.
Misverstanden en taalfouten in de praktijk
Zo herinnert Doede Sijtsma zich een bezoek aan een landbouwinstantie in Noordrijn-Westfalen, waar enthousiast werd verteld over ‘Flurbereinigung’. “Ik dacht werkelijk dat het om vloeren schoonmaken ging. Pas toen er fysieke kaarten op tafel kwamen, begreep ik dat het om ruilverkaveling draaide”, vertelt hij. “Dat ‘Blaukraut’ gewoon rode kool is, was me lange tijd ook ontgaan. En mijn eerste impuls om nog te denken dat dit gewoon een post-puberale grap was op de kaart van restaurants bleek niet juist. Het heet echt zo in het zuiden van Duitsland. In een poging de al zo fragiele Duitse eenheid nog verder te ondergraven wordt er in andere gebieden dan weer over Rotkraut gesproken.”
Katharina Kampmann stuitte op een uitdrukking die zelfs voor moedertaalsprekers verwarrend kan zijn. In Noordrijn-Westfalen betekent ‘den Kaffee auf haben’ dat iemand ergens genoeg van heeft. “Voor een Duitse collega die de uitdrukking niet kende, klonk het alsof ik simpelweg geen koffie meer had”, zegt ze glimlachend.
Benjamin Rebenich moest uitleggen dat Tapetenwechsel niet betekent dat hij zijn huis aan het renoveren was, maar gewoon een korte pauze of verandering van omgeving. En Raimon Reuter wijst op vertaalfouten die hardnekkig blijven rondzwerven, zoals ‘Da kommt der Affe aus dem Ärmel’ als letterlijke vertaling van de Nederlandse uitdrukking ‘daar komt de aap uit de mouw’.
Deze voorbeelden maken duidelijk hoe taalverwarring soms leidt tot ongemak, maar vaak ook tot een lach en een beter begrip van elkaars cultuur.
Van anekdotes naar wetenschap
Dat ontspanning helpt bij het leren van een taal, werd onlangs nog wetenschappelijk bevestigd. Een onderzoeksteam van de Universiteit Maastricht ontving in september de Ig Nobelprijs – de ludieke tegenhanger van de Nobelprijs – voor een studie naar de invloed van alcohol op taalvaardigheid.
In een lab dat eruitzag als een kroeg lieten de onderzoekers vijftig Duitse twintigers, die voor hun studie in Maastricht recent Nederlands als tweede taal hadden geleerd, een discussie in het Nederlands voeren. De ene helft kreeg water, de andere helft een mixdrankje met een kleine hoeveelheid alcohol. De gesprekken werden beoordeeld door moedertaalsprekers die niet wisten wie alcohol had gedronken. Het resultaat: de licht aangeschoten studenten spraken vloeiender en met een betere uitspraak Nederlands dan hun nuchtere medestudenten. “Ik vermoed dat de deelnemers zich door de alcohol vrijer voelden om alles net iets Nederlandser uit te spreken”, aldus onderzoeker Inge Kersbergen.
De studie kreeg de Ig Nobelprijs in de categorie Vrede, omdat een beetje ontspanning volgens de jury bijdraagt aan beter onderling begrip en daardoor uiteindelijk ook aan de vrede. De Volkskrant wijdde een uitgebreid artikel aan het onderzoek.
Gevarieerd programma
Tijdens de Dag van de Duitse taal vinden in heel Nederland activiteiten plaats, variërend van een online quiz en escape room tot een fotowedstrijd rond duurzaamheidsthema’s. Daarmee wil de organisatie laten zien dat Duits leren niet beperkt blijft tot de schoolbanken of een zakelijke context, maar ook leuk en interactief kan zijn.
