Webinar over het nieuwe Duitse coalitieakkoord: een terugblik

‘Sondervermögen’

Het nieuwe coalitieakkoord, genaamd ‘Verantwortung für Deutschland‘, kwam relatief snel en zonder lekken tot stand. Met het oog op de snelle geopolitieke ontwikkelingen was dit ook een grote wens van de nieuwe bondskanselier, partijleider van de CDU Friedrich Merz.

Nog tijdens de coalitieonderhandelingen stemde de oude Bondsdag in met het deels loslaten van de ‘Schuldenbremse’, ofwel de schuldenrem: een wet waarmee grondwettelijk is vastgelegd dat de Duitse overheid nauwelijks meer mag uitgeven dan zij binnenkrijgt. Hierdoor is er een groot zogenaamd ‘Sondervermögen’ vrijgekomen en kan de nieuwe coalitie 500 miljard euro in infrastructuur en klimaatneutraliteit investeren. Van dit bedrag is 100 miljard euro voor de deelstaten bestemd. Ook gaat er 500 miljard euro naar defensie. Met het Sondervermögen worden er grote investeringen op verschillende gebieden verwacht.

Economie

Verkiezingswinnaar CDU beloofde een koerswijziging, maar het nieuwe regeerakkoord laat toch vooral veel compromissen zien. Op het gebied van economie is 10 miljard euro aan leningen en garanties voorzien. De vennootschapsbelasting gaat omlaag, net als de stroomkosten voor de industrie en de btw voor de horeca. Ook wil de nieuwe coalitie minder bureaucratie.

Mobiliteit

De nieuwe coalitie dicht de auto nog steeds een belangrijke rol toe: het wegverkeer wordt gestimuleerd en er komt geen snelheidslimiet op de Autobahn. Wel streven de coalitiepartijen naar een modal shift: het transport over de weg moet worden verplaatst naar het spoor. Daarnaast wil de nieuwe coalitie gaan investeren in waterinfrastructuur, zal het vliegverkeer lager worden belast en wil de coalitie dat het Deutschlandticket blijft. Belangrijk voor de grensregio is dat de nieuwe coalitie meer internationale treinen naar de buurlanden van Duitsland wil.

Landbouw

Op het gebied van landbouw worden er verschillende maatregelen genomen die de concurrentiepositie van Duitse agrariërs binnen Europa moeten verbeteren. De subsidie voor rode diesel wordt weer ingevoerd, men wil minder bureaucratie, er zouden geen strengere nationale regels dan de Europese standaarden moeten worden ingevoerd, de duur van seizoensarbeid wordt verlengd en de beschermde status van de wolf wordt verlaagd. Over stikstof wordt niet gesproken.

Energie

Doel van de nieuwe coalitie is om de stroomprijs voor zowel huishoudens als bedrijven structureel met minimaal 5 cent per kWh te verlagen. Daarnaast wordt de bouw van 20 GW aan gasgestookte centrales gestimuleerd en worden de mogelijkheden voor conventionele gaswinning in Duitsland onderzocht. Tegelijkertijd wil de nieuwe coalitie het opwekken van hernieuwbare energie versnellen, wordt elektrisch rijden met behulp van verschillende maatregelen gestimuleerd en streeft de nieuwe coalitie nog steeds naar klimaatneutraliteit in 2045. Kerncentrales worden niet genoemd.

Defensie

De uitgaven voor defensie zullen aanzienlijk worden verhoogd – en door het vrijgekomen Sondervermögen is hier ook budget voor. De nieuwe coalitie pleit daarnaast voor een Europese defensie-unie en een interne markt voor defensiematerieel, en wil ook een vrijwillige militaire dienst invoeren.

Natuur, milieu en water

Op het gebied van natuur en milieu wil de coalitie de strategie voor de bescherming van veengebieden voortzetten. Ook wordt de Europese Bodemwet afgewezen. Wat betreft water worden klimaatverandering, droogte, waterschaarste, zware regenval en overstromingen gezien als belangrijke uitdagingen. De nieuwe coalitie wil de nationale waterstrategie doorontwikkelen, de blauw-groene infrastructuur bevorderen en versneld maatregelen ter bescherming tegen overstromingen en van kustgebieden nemen.

Asiel en migratie

Het thema asiel en migratie is een belangrijk onderwerp voor de nieuwe coalitie. Bondskanselier Merz heeft aangegeven dat Duitsland een ‘Einwanderungsland’ is en blijft, maar de coalitie wil migratie wel beter organiseren en illegale migratie terugdringen. Dit wil men doen door programma’s voor vrijwillige opname stop te zetten, gezinshereniging in te perken en de lijst met veilige herkomstlanden uit te breiden. Daarnaast moeten criminele buitenlanders sneller worden uitgewezen en afgewezen asielzoekers sneller worden gerepatrieerd. Daarnaast wil men de bestaande grenscontroles voortzetten en intensiveren en asielzoekers in afstemming met de Europese buurlanden aan de Duitse grens afwijzen.

Internationale ambities

Internationaal gezien wil de nieuwe coalitie de 2%-norm van de NAVO naleven en Oekraïne op alle terreinen blijven ondersteunen. Nederland en de grensoverstijgende samenwerking worden niet expliciet genoemd. De nieuwe coalitie kijkt vooral naar Frankrijk, Italië, Polen en Oekraïne.

Grote ambities in Europa

Het bondskanselierschap van Merz begon niet helemaal zoals verwacht: voor de eerste keer in de geschiedenis werd de beoogde kanselier niet in de eerste stemronde tot bondskanselier verkozen. In de tweede ronde behaalde hij wel voldoende stemmen. Eenmaal benoemd bracht hij meteen een bezoek aan Frankrijk, Polen en Oekraïne. Daarmee liet hij zien dat Duitsland grote Europese ambities heeft.  

Ook de ministeries zijn inmiddels verdeeld: de CDU kreeg zeven ministeries, de Beierse zusterpartij CSU drie en de SPD zeven. Dat mag gezien de verkiezingsuitslag opvallend worden genoemd: de SPD heeft de verkiezingen niet gewonnen, maar heeft wel net zoveel ministersposten als de CDU.

Rondom het Sondervermögen bestaan nog veel vragen: waar gaat het geld precies heen, en wanneer? Ook zal de nieuwe coalitie antwoord moeten geven op de vraag hoe zij met de AfD wil omgaan, nu de Duitse inlichtingendienst de partij officieel heeft bestempeld als rechts-extremistisch. Daarnaast vormt het feit dat voor veel van de gewenste maatregelen nog geen financiële dekking is gevonden een uitdaging. De gemeenteraadsverkiezingen in Noordrijn-Westfalen in september 2025 zullen een eerste indicatie voor de populariteit van de nieuwe coalitie vormen.

Betekenis voor Nederlands-Duitse samenwerking

De aanstaande investeringen zullen een grote impuls voor de Duitse economie vormen. Op het gebied van mobiliteit, energie en waterstof kan dit ook een positief effect op de Nederlandse economie hebben. De Duitse waterstofinfrastructuur is bijvoorbeeld ook van groot belang voor Nederland. Hoe kan Nederland hierop aansluiten? Via de deelstaten kan een deel van het Sondervermögen bovendien ‘doorsijpelen’ naar de grensregio’s. Het is nog de vraag hoe dit uitpakt; het kan bijvoorbeeld ook zorgen voor meer Duitse windmolens aan de Nederlands-Duitse grens. Dat kan discussie opleveren.

De nieuwe coalitie heeft tevens aangekondigd de grenscontroles te gaan uitbreiden. Voor de Nederlands-Duitse grensregio’s is het van belang om te weten in welke vorm dit gebeurt en voor hoe lang. Komen er bijvoorbeeld permanente grenscontroles, of blijft men bij mobiele controles?

Ook al wordt grensoverstijgende samenwerking niet expliciet genoemd in het coalitieakkoord, in de praktijk is het een gegeven. Er zijn tal van structurele overleggen op het gebied van ruimtelijke ordening, landbouw en mobiliteit waarin Nederland en Duitsland samenwerken. Belangrijk is in ieder geval dat Nederland deze grensoverstijgende samenwerking blijft opzoeken om goede aansluiting met het buurland te houden.

Volgend webinar: gemeenteraadsverkiezingen in september

Het volgende webinar van Grenspost Düsseldorf zal in het teken staan van de gemeenteraadsverkiezingen in september.

Foto © DB Thomas Köhler / photothek